Ösümlik auksiniň tanyşdyrylyşy we wezipeleri
Auksin, C10H9NO2 molekulýar formulasy bilen indol-3-sirke kislotasydyr. Ösümligiň ösmegine kömek etmek üçin ýüze çykarylan iň gormondyr. Iňlis sözi grekçe auxein (ösmek) sözünden gelýär.
Indol-3-sirke kislotasynyň arassa önümi ak kristal bolup, suwda eräp bilmeýär. Etanol we efir ýaly organiki erginlerde aňsat ereýär. Aňsatlyk bilen okislenýär we ýagtylygyň aşagynda gül gyzyl reňkine öwrülýär we fiziologiki işjeňligi hem azalýar. Ösümliklerdäki indol-3-sirke kislotasy erkin ýa-da bagly (bagly) ýagdaýda bolup biler. Soňkular esasan ester ýa-da peptid toplumlarydyr.
Ösümliklerdäki mugt indol-3-sirke kislotasynyň düzümi gaty pes, täze agramyň bir kilogramy üçin takmynan 1-100 mikrogram. Locationerleşýän ýerine we dokumanyň görnüşine görä üýtgeýär. Güýçli ösýän dokumalarda ýa-da ösýän nokatlar we polen ýaly organlarda mazmun birneme pesdir.
Ösümlik auksinleriniň köpüsi öýjükleriň bölünmeginde we tapawutlandyrylmagynda, miweleriň ösmeginde, kesilenlerinde we defolýasiýa edilende kök emele gelmeginde möhüm rol oýnaýar. Tebigatda ýüze çykýan iň möhüm auksin β-indol-3-sirke kislotasydyr. Emeli usulda sintez edilen ösümlikleriň ösüşini sazlaýjylara brassinolid, sitokinin, gibberellin, naftalin sirkelik kislotasy (NAA), DA-6 we ş.m. degişlidir.
Auksiniň roly goşa: ösüşi hem ösdürip biler, hem ösüşi saklap biler;
gögermegi çaltlaşdyryp we saklap bilýär; gülüň we miwäniň gaçmagynyň we inçe gülleriň we miweleriň öňüni alyp biler. Bu, Auksiniň konsentrasiýasynyň ösümligiň dürli ýerlerine duýgurlygy bilen baglanyşykly. Umuman aýdanyňda, ösümlik kökleri baldaklara garanyňda budlara garanyňda has duýgur. Dikotiledonlar monokotlardan has duýgur. Şonuň üçin gerbisidler hökmünde 2-4D ýaly auksin analoglary ulanylyp bilner. Iki taraplaýyn tebigaty bilen häsiýetlendirilýär, ol hem ösüşi ösdürip biler, ösmegini saklap biler we hatda ösümlikleri öldürip biler.
Auksiniň gyjyndyryjy täsiri iki tarapda aýratyn ýüze çykýar: mahabat we gadaganlyk:
Auxin höweslendiriji täsir edýär:
1. Zenan gülleriniň emele gelmegi
2. Partenokarpiýa, ýumurtgalyk diwaryň ösmegi
3. Damar damarlarynyň tapawudy
4. leavesapraklaryň giňelmegi, gapdal kökleriň emele gelmegi
5. Tohumlaryň we miweleriň ösmegi, ýaralary bejermek
6. Apikal agdyklyk we ş.m.
Auksiniň inhibitor täsirleri bar:
1. Gülüň ýitmegi,
2. Miwe siňdirilmegi, ýaş ýapraklaryň ýitmegi, gapdal şahanyň ösmegi,
3. Kök emele gelmegi we ş.m.
Auksiniň ösümlikleriň ösmegine täsiri auksiniň konsentrasiýasyna, ösümligiň görnüşine we ösümlige baglydyr. organlar bilen baglanyşykly (kök, baldak, bud we ş.m.). Umuman aýdanyňda, pes konsentrasiýa ösüşi ösdürip biler, ýokary konsentrasiýalar ösmegi saklap biler ýa-da ösümlikleriň ölümine sebäp bolup biler. Dikotiledonly ösümlikler monokotiledonly ösümliklere garanyňda Auksine has duýgur; wegetatiw organlar köpeliş organlaryna garanyňda has duýgur; kökleri pyntyklardan has duýgur, pyntyklar baldaklara we ş.m. has duýgur.
Indol-3-sirke kislotasynyň arassa önümi ak kristal bolup, suwda eräp bilmeýär. Etanol we efir ýaly organiki erginlerde aňsat ereýär. Aňsatlyk bilen okislenýär we ýagtylygyň aşagynda gül gyzyl reňkine öwrülýär we fiziologiki işjeňligi hem azalýar. Ösümliklerdäki indol-3-sirke kislotasy erkin ýa-da bagly (bagly) ýagdaýda bolup biler. Soňkular esasan ester ýa-da peptid toplumlarydyr.
Ösümliklerdäki mugt indol-3-sirke kislotasynyň düzümi gaty pes, täze agramyň bir kilogramy üçin takmynan 1-100 mikrogram. Locationerleşýän ýerine we dokumanyň görnüşine görä üýtgeýär. Güýçli ösýän dokumalarda ýa-da ösýän nokatlar we polen ýaly organlarda mazmun birneme pesdir.
Ösümlik auksinleriniň köpüsi öýjükleriň bölünmeginde we tapawutlandyrylmagynda, miweleriň ösmeginde, kesilenlerinde we defolýasiýa edilende kök emele gelmeginde möhüm rol oýnaýar. Tebigatda ýüze çykýan iň möhüm auksin β-indol-3-sirke kislotasydyr. Emeli usulda sintez edilen ösümlikleriň ösüşini sazlaýjylara brassinolid, sitokinin, gibberellin, naftalin sirkelik kislotasy (NAA), DA-6 we ş.m. degişlidir.
Auksiniň roly goşa: ösüşi hem ösdürip biler, hem ösüşi saklap biler;
gögermegi çaltlaşdyryp we saklap bilýär; gülüň we miwäniň gaçmagynyň we inçe gülleriň we miweleriň öňüni alyp biler. Bu, Auksiniň konsentrasiýasynyň ösümligiň dürli ýerlerine duýgurlygy bilen baglanyşykly. Umuman aýdanyňda, ösümlik kökleri baldaklara garanyňda budlara garanyňda has duýgur. Dikotiledonlar monokotlardan has duýgur. Şonuň üçin gerbisidler hökmünde 2-4D ýaly auksin analoglary ulanylyp bilner. Iki taraplaýyn tebigaty bilen häsiýetlendirilýär, ol hem ösüşi ösdürip biler, ösmegini saklap biler we hatda ösümlikleri öldürip biler.
Auksiniň gyjyndyryjy täsiri iki tarapda aýratyn ýüze çykýar: mahabat we gadaganlyk:
Auxin höweslendiriji täsir edýär:
1. Zenan gülleriniň emele gelmegi
2. Partenokarpiýa, ýumurtgalyk diwaryň ösmegi
3. Damar damarlarynyň tapawudy
4. leavesapraklaryň giňelmegi, gapdal kökleriň emele gelmegi
5. Tohumlaryň we miweleriň ösmegi, ýaralary bejermek
6. Apikal agdyklyk we ş.m.
Auksiniň inhibitor täsirleri bar:
1. Gülüň ýitmegi,
2. Miwe siňdirilmegi, ýaş ýapraklaryň ýitmegi, gapdal şahanyň ösmegi,
3. Kök emele gelmegi we ş.m.
Auksiniň ösümlikleriň ösmegine täsiri auksiniň konsentrasiýasyna, ösümligiň görnüşine we ösümlige baglydyr. organlar bilen baglanyşykly (kök, baldak, bud we ş.m.). Umuman aýdanyňda, pes konsentrasiýa ösüşi ösdürip biler, ýokary konsentrasiýalar ösmegi saklap biler ýa-da ösümlikleriň ölümine sebäp bolup biler. Dikotiledonly ösümlikler monokotiledonly ösümliklere garanyňda Auksine has duýgur; wegetatiw organlar köpeliş organlaryna garanyňda has duýgur; kökleri pyntyklardan has duýgur, pyntyklar baldaklara we ş.m. has duýgur.
